Czym jest endoprotezoplastyka stawu biodrowego?
Endoprotezoplastyka stawu biodrowego jest jedną z częściej wykonywanych procedur operacyjnych na oddziałach ortopedii. W 2017 r. tylko w Polsce wykonano 85 488 endoprotezoplastyk stawowych, z czego 56 688 endoprotezoplastyk stawu biodrowego. Jest to zabieg wykonywany w przypadku obecności zaawansowanych zmian zwyrodnieniowych stawu biodrowego, które uniemożliwiają normalne funkcjonowanie ze względu na przewlekłe dolegliwości bólowe oraz ograniczenie ruchomości. Bardzo ważną częścią powrotu do zdrowia jest rehabilitacja. Pozwala na szybkie usprawnianie pacjenta po operacji i stałą kontrolę postępów leczenia.
Dlaczego powstają zwyrodnienia stawu biodrowego?
Staw biodrowy jest największym stawem ludzkiego ciała, co za tym idzie – jednym z najbardziej obciążanych w ciągu życia. Jego podstawowym zadaniem jest przenoszenie ciężaru ciała podczas ruchu i umożliwianie swobodnego przemieszczania się. W skład jego budowy wchodzi głowa kości udowej oraz panewka stawu biodrowego. Obie powierzchnie pokryte są tkanką chrzęstną, która umożliwia płynny, niebolesny ruch. W procesie powstawania zmian degeneracyjnych stawu, (czyli powolnego niszczenia) dochodzi do wykształcenia zmian zwyrodnieniowych i zmiany kształtu stawu. Dotychczas gładkie i regularne powierzchnie stawowe stają się szorstkie i mniej zdolne do ruchu. Stopniowo mogą one powodować coraz większe dolegliwości bólowe, najczęściej zlokalizowane w obrębie pachwiny. W bardzo znacznym stopniu mogą one wpływać na ograniczenie swobody życia codziennego. Czynności takie jak chód, wstawanie, siadanie, chodzenie po schodach – niegdyś oczywiste i niepowodujące żadnych problemów – stają się potężnym wyzwaniem i udręką.
Istnieje szereg przyczyn powstawania zmian zwyrodnieniowych. To m.in.:
- otyłość
- podeszły wiek
- zaburzenia metaboliczne, choroby układowe
- nieleczone dysplazje bioder (często w wieku dziecięcym)
- zmiany pourazowe, reumatoidalne.
Należy jednak pamiętać, że staw biodrowy został stworzony po to, aby przenosić ogromne obciążenia i umożliwiać pierwotnemu człowiekowi bieganie po lesie i polowania. Dopiero XX wiek, przyniósł nam bardzo szerokie zmiany stylu życia, w którym ruch i praca przez wysiłek zostaje często zastąpiona siedzeniem, po którym następuje siedzenie a następnie siedzenie. Przy biurku, w samochodzie, w fotelu – nasze biodra nie dostają tego, czego potrzebują, czyli obciążenia, przez co tracą swoją zdolność do przenoszenia ciężaru zmieniają swoją strukturę. Biorąc pod uwagę fakt, że w ostatnich stu latach średnia długości życia wzrosła o ponad 40 lat – tworzy to zwyrodnieniowy zestaw wybuchowy.
Leczenie operacyjne vs rehabilitacja stawu biodrowego
W przypadku bardzo zaawansowanych zmian zwyrodnieniowych zaleca się wykonanie zabiegu operacyjnego, polegającego na zastąpieniu naturalnego stawu – sztucznym, metalowym. Podczas zabiegu, najczęściej wykonywanego w znieczuleniu podpajęczynówkowym, chirurg wykonuje cięcie po bocznej stronie uda. Zniszczona głowa kości udowej zostaje odcięta, w jej miejsce zostaje wbity trzpień protezy wraz z nową, metalową głową. Następnie zostaje usunięta panewka stawu, w której miejsce również umieszcza się panewkę z tworzywa. Po zamknięciu rany i repozycji, sprawdzona zostaje ruchomość stawu. Kiedy interwencja chirurgiczna zostaje zakończona, nadchodzi czas na rehabilitację. Jeśli nie ma powikłań pozabiegowych, powinna zostać rozpoczęta już w pierwszej dobie po zabiegu!
Prawidłowo przebiegające usprawnianie powinno rozpocząć się od pionizacji pacjenta, (czyli pierwszego przyjęcia pozycji stojącej) oraz nauki chodu o kulach. Następnie wykonuje się szereg ćwiczeń rehabilitacyjnych. Mają one za zadanie wzmocnić mięśnie obręczy biodrowej do tego stopnia, żeby ruch z „nowym stawem” był w pełni swobodny. W tym celu terapeuta stopniowo dobiera, co raz trudniejsze ćwiczenia, zaczynając od podstawowych ćwiczeń wzmacniających w pierwszych tygodniach usprawniania, by następnie skupiać się czuciu głębokim, ćwiczeniach równowagi. Jeśli nie ma żadnych powikłań, a sprawność pacjenta nie była dramatycznie niska przed zabiegiem – po 10-12 tygodniach następuje powrót do pełnej sprawności.
Należy jednak pamiętać, że osoba posiadająca wszczepiony sztuczny staw biodrowy musi uważać na niektóre ruchy – zakazane po endoprotezo plastyce. To kolejno:
- nadmierne zgięcie uda (powyżej 90 stopni)
- rotacja wewnętrzna biodra (np. przez ułożenie stopy do wewnątrz)
- nadmierne przywiedzenie nogi (np. zakładanie nogi na nogę)
Warto także pamiętać, że w klasycznej medycynie panuje powszechna tendencja do zbyt szybkiego kierowania na zabiegi operacyjne, bez próby uprzedniego leczenia zachowawczego. Najnowsze doniesienia naukowe i zalecenia mówią o konieczności podjęcia próby leczenia zwyrodnień stawu biodrowego przez okres, co najmniej 6 miesięcy! Dopiero w przypadku, kiedy żadne metody terapii nie są pomocne, należy skierować pacjenta na zabieg plastyki biodra. Metody zachowawcze (bez użycia skalpela), które są bardzo pomocne w leczeniu objawów bólowych spowodowanych przez zwyrodnienia stawu biodrowego to m.in.:
- Rehabilitacja:
- terapia manualna (skupiona na odbudowie ruchomości stawu i swobody poruszania się)
- suche igłowanie (nakłuwanie najbardziej napiętych włókien mięśniowych w celu likwidacji bólu)
- ćwiczenia ruchowe (wzmacniające obręcz biodrową, uelastyczniające tkanki) – np. yoga, pływanie, ćwiczenia siłowe
- fizykoterapia (np. prądy TENS, laser wysokoenergetyczny, pole magnetyczne, zabiegi z użyciem ciepła)
- Dieta:
- Utrzymanie prawidłowej wagi, jeśli to potrzebne – zgubienie kilku kilogramów
- Przez spożywanie odpowiednich produktów (np. warzyw i owoców) jesteśmy w stanie wpłynąć korzystnie na stan bioder przez zmniejszanie reakcji zapalnej
- Farmakoterapia:
- doraźne zażywanie NLPZ (niesterydowych leków przeciwzapalnych – tj. paracetamol, ibuprofen)
- ostrzykiwanie osoczem bogato płytkowym
- terapia komórkami macierzystymi
W przypadku wczesnych zmian zwyrodnieniowych rehabilitacja wykazuje bardzo dużą skuteczność w zmniejszaniu objawów bólowych. Dlatego warto spróbować tej drogi, zanim zdecydujesz się na zabieg.
WAŻNE! Aby podjąć dobrą decyzję o zabiegu skonsultuj się z lekarzem prowadzącym oraz fizjoterapeutą. Wytłumaczą Tobie, na czym polega Twój problem oraz pomogą w doborze odpowiednich technik terapeutycznych. PAMIĘTAJ, że zabieg chirurgiczny to ostateczność, która powinna być rozwiązaniem w przypadku braku skuteczności innych metod terapii, po których ruchomość biodra jest wciąż ZNACZNIE OGRNICZONA a ruch sprawa bardzo silny ból. Mimo bardzo dobrych efektów, endoprotezo plastyka niesie za sobą duże ryzyko powikłań pozabiegowych.
Bilbiografia:
- Adam Bochenek, Michał Reicher: Anatomia człowieka tom I. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1998. ISBN 83-200-1230-9.
- Cnudde, Peter H J et al. “Risk of further surgery on the same or opposite side and mortality after primary total hip arthroplasty: A multi-state analysis of 133,654 patients from the Swedish Hip Arthroplasty Register.” Acta orthopaedica 89,4 (2018): 386-393. doi:10.1080/17453674.2018.1475179
- Harris, E Clare, and David Coggon. “HIP osteoarthritis and work.” Best practice & research. Clinical rheumatology 29,3 (2015): 462-82. doi:10.1016/j.berh.2015.04.015
- Konopka, Joseph F et al. “Quality-Adjusted Life Years After Hip and Knee Arthroplasty: Health-Related Quality of Life After 12,782 Joint Replacements.” JB & JS open access 3,3 e0007. 15 Aug. 2018, doi:10.2106/JBJS.OA.18.00007
- Semciw, Adam Ivan et al. “Targeted gluteal exercise versus sham exercise on self-reported physical function for people with hip osteoarthritis (the GHOst trial – Gluteal exercise for Hip Osteoarthritis): a protocol for a randomised clinical trial.” Trials 19,1 511. 20 Sep. 2018, doi:10.1186/s13063-018-2873-3
- Varnum, Claus et al. “Impact of hip arthroplasty registers on orthopaedic practice and perspectives for the future.” EFORT open reviews 4,6 368-376. 3 Jun. 2019, doi:10.1302/2058-5241.4.180091
